Vanuit Stimuland denken we mee over de aanpak van het participatieproces en bieden we ondersteuning in de uitvoering. We spreken met Karen Vaartjes, procesmanager bij de provincie Noord-Holland, die samen met Leontien van Loo, procesmedewerker bij de provincie Noord-Holland, het gebiedsproces trekt.

De situatie in het Wormer- en Jisperveld

Het Wormer- en Jisperveld is onderdeel van het brakke laagveengebied in Noord-Holland. Dit veenweidegebied, dat gekenmerkt wordt door groene weilanden, eindeloze waterpartijen en waardevolle natuur, is een plek waar landbouw, natuur en recreatie samen komen. Grote delen van het Wormer- en Jisperveld zijn Natura 2000-gebied en onderdeel van het Natuur Netwerk Nederland. Verder liggen er vanuit het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) diverse opgaven zoals het verbeteren van de biodiversiteit, het verminderen van de stikstofuitstoot, het tegengaan van veenoxidatie (voor minder bodemdaling en minder CO2-uitstoot) en het verbeteren van de waterkwaliteit en waterhuishouding.

De provincie Noord-Holland heeft de uitdaging om een balans te vinden tussen recht doen aan de verschillende belangen en het vinden van oplossingen voor de gestelde (wettelijke) opgaven. Dat is niet eenvoudig te realiseren in een gebied waar de belangen van natuurbehoud, agrarische bedrijvigheid en recreatie tegenover elkaar lijken te staan en er vanuit het verleden weinig vertrouwen is in de overheid. Daar komt nog bij dat de druk vanuit de Rijksoverheid wordt opgevoerd om te komen tot oplossingen, het nog niet duidelijk is hoe oplossingen gefinancierd gaan worden en het beleid door coalitiewisselingen steeds gewijzigd wordt. Kortom, het dilemma is complex en externe factoren hebben invloed op de manier waarop de provincie, samen met beheerders, boeren, grondeigenaren en -gebruikers, ondernemers en organisaties, kan komen tot oplossingen.

In kaart brengen van opgaven en doelen

‘We zijn begonnen met het goed in kaart brengen van de opgaven en de doelen met een speciaal daarvoor gevormde werkgroep’, blikt Karen terug op de afgelopen periode. ‘Deze werkgroep bestaat uit vertegenwoordigers van organisaties als het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, gemeente Wormerland, Natuurmonumenten, LTO Noord, de agrarische natuurvereniging Water, Land en Dijken en vertegenwoordiging van een aantal van de particuliere grondeigenaren, de zogenaamde ‘eilanders’. Daarnaast zijn we het gebied in gegaan om met zoveel mogelijk grondeigenaren, met meer dan 3 hectare grond, kennis te maken en in gesprek te gaan. Wat leeft er onder hen en hoe zien zij de toekomst? Op basis van de uitkomsten van deze twee sporen hebben we de vijf samenhangende opgaven nu goed in beeld; verbetering van de biodiversiteit (NNN en N2000) –verbetering van de waterkwaliteit – verbetering van de waterhuishouding (waterkwantiteit) – het tegengaan van veenoxidatie (voor minder bodemdaling en minder broeikasgasuitstoot) – en een passend beheermodel voor grondeigenaren/boeren. Daarmee staan we nu aan de vooravond van de volgende fase, het betrekken van partijen bij de oplossingsrichtingen.’

Samen invulling geven aan de opgaven

In deze participatiefase wordt van de belanghebbenden gevraagd om te komen tot een concrete invulling van de vastgestelde opgaven, deze vast te leggen op een gebiedskaart en uit te werken hoe dit het beste kan worden gerealiseerd. De belanghebbenden zijn daarvoor verdeeld in drie verschillende doelgroepen.

• Grondeigenaren met grond en dieren, waaronder boeren
• Grondeigenaren met kleinere percelen zonder dieren, vooral particulieren, de zogenaamde ‘eilanders’
• Alle andere gebruikers van het gebied waaronder bewoners, recreanten, horeca, jacht, visserij, watersport- en hengelsportvereniging, schaatsvereniging etc.

‘De opgaven en belangen zijn per doelgroep verschillend en dit vraagt dus ook om een andere aanpak om tot plannen te komen. Wat betreft de boeren in het gebied, die veel grond in eigendom hebben, maken we ons zorgen over het feit dat ze nog weinig bij het proces zijn aangehaakt. We hebben al wel gesprekken met ze gevoerd en weten inmiddels wat er leeft. Ook dat er vanuit het verleden veel oud zeer is en weinig vertrouwen is in het ‘zoveelste gebiedsproces’, schetst Karen de situatie. ‘Maar we zien ook een groot hart voor het gebied en een grote mate van betrokkenheid. We hechten er veel waarde aan dat ze bij het proces betrokken raken, als grondeigenaren met belangen maar vooral ook met veel kennis en ervaring. Die willen we graag benutten. Dat is een uitdaging en daarom zijn we op zoek gegaan naar een partij die weet wat er leeft en speelt onder boeren en in de agrarische sector, om ons in het proces te ondersteunen. We hebben voor Stimuland gekozen vanwege die kennis en ervaring’, legt ze uit. ‘Ik hoop dat we met elkaar een setting kunnen creëren waarin alles gezegd én gehoord kan worden met respect voor ieders standpunt, zodat we in alle vertrouwen samen aan de slag kunnen met de toekomstplannen.’

Kantelpunt in het proces

De insteek is te werken vanuit een integraal gebiedsproces dat ruimte biedt voor participatie en inbreng van alle belanghebbenden, van boeren tot natuurbeschermers. ‘We zijn van mening dat een bottom-up-aanpak goed werkt en geloven in de kracht van een integraal gebiedsproces vanwege de kennis in het gebied’, benadrukt Karen. ‘Maar een dergelijk gebiedsproces neemt veel tijd in beslag en vanwege de eerder geschetste factoren neemt de urgentie toe. Daardoor bevindt het proces zich op een soort kantelpunt. Als de provincie nu besluit om toch écht bepaalde keuzes te maken, dan heeft dit mogelijk gevolgen voor de volgende fase van het gebiedsproces. Hoeveel ruimte is er dan voor participatie? Aan de andere kant merken we ook dat grondeigenaren liever duidelijkheid willen van de overheid, zodat ze weten waar ze aan toe zijn en plannen kunnen maken. Eerlijk gezegd ben ik er zelf wel voorstander van om nu écht die maatregelen te gaan nemen, waar we met elkaar al jaren over praten, die eigenlijk evident zijn, maar die we om allerlei redenen steeds voor ons uit schuiven. Dan kun je je richten op de gevolgen van keuzes en juist dat biedt het zo nodige perspectief. Maar het is een hele lastige afweging om te maken. Je wil het liefst ook iedereen blij maken en weet dat dat niet kan’, benadrukt ze en uit alles blijkt dat ze zeer zorgvuldig en weloverwogen keuzes wil maken.

Per doelgroep de juiste aanpak

‘Samen met Stimuland denken we nu na over de juiste aanpak per doelgroep en het in goede banen leiden van de bijeenkomsten en gesprekken, vanuit een onafhankelijke rol en met oog voor de bestaande weerstand en het gebrek aan vertrouwen. We willen vooraf zo helder en transparant mogelijk alle kaders duidelijk maken aan de partijen waarmee we het gebiedsproces ingaan. Zodat ook de ruimte voor participatie helder is. Dit is waar we staan, dit is waar we naar toe willen, van deze maatregelen weten we dat die genomen worden en over deze zaken is er ruimte om mee te denken en te praten.’ Naar verwachting zullen er vanuit de doelgroepen een aantal scenario’s komen. Karen hoopt deze vervolgens te kunnen integreren in één plan waarmee zoveel mogelijk opgaves gerealiseerd kunnen worden en die zoveel mogelijk recht doen aan belangen in het gebied.

Droom voor de toekomst

‘Ik hoop dat we met elkaar echt bereid zullen zijn tot het nemen van de noodzakelijke maatregelen die het verschil gaan maken, met daarbij een duidelijk perspectief voor de landbouw’, benadrukt Karen. ‘Verder is het mijn droom dat het eigenaarschap, de verantwoordelijkheid voor de opgaves in dit natuurgebied ook meer in het gebied komt te liggen. Ik wil vanuit de provincie wel regie voeren, steeds helderheid scheppen en faciliterend zijn, maar de grondeigenaren zijn zelf ook verantwoordelijk voor hun eigen stuk natuurgrond om het natuurgebied voor volgende generaties veilig te stellen.’