Duurzaam beheer van alle landbouwbodems in 2030

De goede kwaliteit van de Nederlandse landbouwbodems staat onder druk door intensief grondgebruik. Er ontstaan problemen door bodemverdichting, teruglopend organische stofgehalte en gebrek aan bodemleven. Om de bodemkwaliteit te verbeteren ging in 2019 het Nationaal Programma Landbouwbodems van start. Daarnaast kwam LNV met de visie ‘Waardevol en verbonden’, waarin de kringlooplandbouwgedachte breed werd geïntroduceerd. Het Nationaal Programma Landbouwbodems heeft als doel dat alle Nederlandse landbouwbodems in 2030 duurzaam beheerd worden en dat de inspanningen voor duurzaam bodembeheer ook door de samenleving worden gewaardeerd. Daarnaast is ook het klimaatdoel om in 2030 jaarlijks 0,5 Mton CO2-eq vast te leggen in minerale landbouwbodems, gekoppeld aan het programma. Marleen Zanen, adviseur Bodem en Klimaat bij RVO, vertelt meer over het Nationaal Programma Landbouwbodems en wat het voor de akkerbouwer betekent.

Wat houdt duurzaam landbouwbeheer in?

‘Met duurzaam bodembeheer worden doelen nagestreefd, zoals een goede productie en een hoge benutting van nutriënten, maar ook een goede waterregulatie, ruimte voor biodiversiteit en het vastleggen van koolstof. Speerpunten voor goed en duurzaam bodembeheer zijn het voorkomen van bodemverdichting, het op peil houden van het organische stofgehalte en beheer van het bodemleven en de bodemweerbaarheid, legt Marleen uit. Voor duurzaam bodembeheer is geen vast recept. Het begint bij het kennen van de eigen bodem en de bodem meer centraal stellen in de bedrijfsvoering. Vervolgens gaat het over het toepassen van de juiste maatregelen op het juiste moment.’

Wat biedt het nationaal programma landbouwbodems daarvoor?

‘Hoewel de meeste akkerbouwers een duurzaam bodembeheer nastreven, blijkt dat in de praktijk niet altijd makkelijk. Het programma wil bodemgebruikers en stakeholders daarom verschillende handvatten geven. Soms is er onvoldoende bewustzijn en kennis over de bodem en het effect van specifieke maatregelen. Soms ontbreken de juiste prikkels vanuit het beleid, de keten, de markt en het landbouwsysteem. Verder gaat duurzaam bodembeheer met kosten gepaard die niet altijd op korte termijn worden terugverdiend; het is een lange termijn investering’, benadrukt Marleen. Het programma zet breed in op de verschillende aspecten, vanuit vier sporen:

Kennis – Kennisontwikkeling door diverse onderzoeksprogramma’s en kennisverspreiding naar erfbetreders en boeren.

Beleid – Duurzaam bodembeheer bevorderen door het een plek te geven in diverse beleidstrajecten, zoals het 7e actieprogramma, nieuw GLB, de herziening van het pachtbeleid en de herbezinning op het mestbeleid.

Agroketen – Duurzaam bodembeheer economisch aantrekkelijk maken door het kortetermijndenken in de keten, om te buigen naar langetermijndenken en te onderzoeken hoe afspraken en samenwerking in de keten kan leiden tot duurzaam bodembeheer.

Regionaal – Versterking van regionale initiatieven zoals het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer, de Regiodeals en input voor het Nationaal Programma Landelijk Gebied.

Welke handvatten zijn er voor de akkerbouwers?

‘In de eerste plaats biedt het programma veel kennis. Zo loopt er al een aantal jaren het onderzoeksprogramma ‘Slim Landgebruik’, waarin vooral onderzoek wordt gedaan naar praktijkmaatregelen zoals meer rustgewassen in het bouwplan, inzet van groenbemesters, invloed van dierlijke mest en compost en het achterblijven van gewasresten. Kortom: allemaal relevante maatregelen die akkerbouwers kunnen nemen’ vat Marleen samen. Aan het programma zijn ook twee praktijknetwerken verbonden die bestaan uit ongeveer 50 akkerbouwers en 50 melkveehouders, verdeeld over verschillende regio’s en grondsoorten. Bij hen worden experimenten aangelegd en maatregelen toegepast, die vervolgens worden gemeten en beoordeeld. Op www.slimlandgebruik.nl is veel informatie te vinden over de verschillende thema’s en maatregelen. Ook vind je hier de praktijktool ‘BodemCoolstof’ die akkerbouwers en veehouders inzicht kan geven in de organische stof balans van hun bodem.

Belangrijke onderzoeksprogramma’s en tools

Ook de onderzoeksprogramma’s PPS Beter Bodembeheer en PPS Carbon Farming dragen bij aan het ontwikkelen van kennis en ze leggen de link met de praktijk. Verder wil de pijler Versterkte Kennis Verspreiding (VKV) binnen het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) de kennis over bodembeheer en koolstofvastlegging beter vindbaar en toepasbaar maken voor boeren en tuinders. Daarom worden er regionale praktijkprojecten, demodagen en excursies georganiseerd en wordt er ook een opleiding gegeven voor bodemadviseurs. Bovendien kunnen groepen akkerbouwers, bijvoorbeeld uit het DPA-netwerk, gebruik maken van bodemexperts via DAW. Een andere route voor kennisverspreiding is de website Groenkennisnet.

Belang van Duurzaam Praktijknetwerk Akkerbouw

‘LNV kan duurzaam bodembeheer stimuleren, er beleid en wetgeving op maken en zorgen dat er geld voor vrijkomt, maar boeren leren het best van boeren. Daarom zijn netwerken zoals het DPA belangrijk in de transitie en het is mooi dat zo’n initiatief door netwerkorganisaties zoals BO akkerbouw en Stimuland wordt begeleid. Vanuit LNV hopen wij dat DPA-akkerbouwers ook het gesprek met collega’s buiten het netwerk en met hun ketenpartijen aangaan over de mogelijkheden om duurzaam bodembeheer breed toe te passen. Er zal gezamenlijk gezocht moeten worden naar nieuwe verdienmodellen en iedere schakel uit de keten moet daarbij zijn verantwoordelijkheid nemen. Om bodemkennis en -ervaring breed te delen organiseert LNV jaarlijks de Nationale Bodemtop. Dit jaar zal die plaatsvinden op 8 februari in Apeldoorn. DPA-akkerbouwers zijn van harte uitgenodigd om hun ervaringen te komen delen’, besluit Marleen.