Regeneratieve landbouw van theorie naar praktijk

Drie perspectieven op regeneratief werken

‘De term regeneratieve landbouw wordt overal en nergens voor gebruikt’, merkt Dennis Heupink, onderzoeker natuur en teelt bij het Louis Bolk Instituut allereerst op. Voor de bioloog en ecoloog draait regeneratieve landbouw om het verrijken van de bodem door landbouw, met een focus op de bodem, koolstofvastlegging en klimaatadaptatie. Martijn van Vijfeijken is als adviseur bodem, bemesting en plantgezondheid bij Vitaland al jaren bezig met onderzoek en advies rond een zelfherstellend systeem, waarbij de bodem en het bodemleven centraal staan en op zichzelf kunnen staan met zo min mogelijk externe input. ‘Voor mij is dat de definitie van regeneratieve landbouw’, aldus Martijn. Roland Velema heeft naast 40 hectare akkerbouw, met zetmeelaardappelen, suikerbieten, zomergerst en veldbonen drie hectare proeftuin op zijn akkerbouwbedrijf in De Krim. Hier experimenteert hij met dezelfde gewassen, maar dan op kleine schaal met regeneratieve landbouw. ‘Het stimuleren van én zoveel mogelijk gebruik maken van de natuurlijke processen, dat is voor mij regeneratieve landbouw’, legt hij uit.

Van uitdaging naar actie

‘In de winter van 2019 heb ik mij eens verdiept in de uitdagingen die ik zag. Teveel nitraat in het oppervlaktewater, gewasbeschermingsmiddelen die niet meer zijn toegestaan en extremere droogtes of regenval. Ik ging googelen en kwam toen uit bij het boek van Dietmar Näser over regeneratieve landbouw‘, vertelt Roland. Omdat er nog weinig praktijkervaring is, besluit Roland drie hectare in te zetten als proeftuin. ‘Hier heb ik negen stroken met verschillende vruchtwisselingen waar ik verschillende regeneratieve praktijken probeer’, legt Roland uit. Hij werkt bijvoorbeeld met winterharde groenbemestermengsels, compostthee, oppervlaktecompostering, mestbehandeling en bemesten op basis van de bodembalansanalyse.

Regeneratief gewas andere voedingswaarde?

Roland is inmiddels zeker niet meer de enige boer die werkt met deze manier van werken, constateert Martijn. ‘Door strengere regelgeving en maatschappelijke onrust voelen meer agrarische ondernemers de noodzaak om zich te verdiepen in een andere manier van boeren.’

Dennis ziet dat deze uitdaging de hele keten raakt. ‘Het besef dat de bodemkwaliteit belangrijk is om de opbrengsten op peil te houden is een besef dat ook andere ketenpartijen in bijvoorbeeld de aardappelverwerking zien’, is zijn ervaring. Dennis draait dan ook verschillende ketenprojecten op dit thema. Een kortere keten ziet hij ook als kans bij regeneratieve landbouw. ‘Als de boer de keten meer terug in handen krijgt, heeft hij financieel ook zelf meer invloed. Regeneratieve projecten lenen zich goed voor meer samenwerking tussen boeren én niet-boeren en zetten een maatschappelijke beweging op gang rond de korte keten’, merkt hij op.

Martijn gaat zelfs nog een stap verder. ‘Ik wil bewijzen dat regeneratieve landbouw gezonder voedsel oplevert. In de praktijk zie ik bijvoorbeeld dat een nitraatoverschot een gewas veel energie kost om dit te verwerken. Dit gaat ten koste van het vitamine C-gehalte. Als je kunt aantonen dat jouw gewas meer vitamines en mineralen bevat kun je daar ook een hogere prijs voor vragen’, vindt Martijn, die daarmee wellicht ook een oplossing heeft voor de eerste jaren dat regeneratieve landbouw nog veel inspanning vraagt maar geen extra opbrengst oplevert.

Ruim 30% minder stikstof nodig

Nu de proeftuin van Roland vijf jaar draait zijn de eerste successen bekend. ‘Op de proeftuin gebruik ik dertig procent minder stikstof dan vijf jaar geleden’, weet Roland, die ook erg enthousiast is over zijn winterharde groenbemestermengsels. ‘Met het jaarrond de grond begroeid houden, voed je het bodemleven continu’, legt de akkerbouwer uit, die in het voorjaar micro-organismen aan zijn groenbemesters toedient, klepelt en vervolgens freest met een biofrees. Dit geheel laat Roland op het land composteren om twee weken later zijn gewas te zaaien of te poten. ‘Dat lukt goed.’

Effect van groenbemesters op aaltjes

Dit seizoen duikt onderzoeker Dennis Heupink dieper in dit fenomeen. ‘Vaak zie je op veenkoloniale dalgronden problemen met aaltjes, zeker bij aardappelen. Op Rolands proefperceel speelt dat niet, daarom gaan we daar nu wetenschappelijk onderzoek naar doen’, vertelt Dennis enthousiast. De hypothese is dat je door een divers groenbemestermengsel meer type aaltjes hebt. Er zijn wellicht meer plant-parasitaire aaltjes, maar ook meer tegenhangers die deze aaltjes in bedwang houden.

Van symptoombestrijding naar oorzaak aanpakken

‘Dat is ook het leuke van regeneratieve landbouw. Het draait om het positieve stimuleren en niet om het negatieve bevechten. Dat vereist een andere, meer procesmatige manier van denken. Luizen bijvoorbeeld zitten met een reden op je gewas. Bijvoorbeeld omdat je gewas zwakker is door een nitraatoverschot en/of haar suikers niet goed kan verdelen. Dan kun je de luizen bestrijden, maar bij regeneratieve landbouw ben je minder gericht op symptoombestrijding, maar meer op de processen die leiden tot een gezonde bodem en gezonde planten’, vult Martijn aan, die als adviseur aan de Rolands proeftuin verbonden is. In zijn proeftuin hoefde Roland geen bladvlekkenziektebestrijding in zijn bieten te doen en ook een alternaria-bestrijding in zijn aardappels was niet nodig. Op dit moment experimenteert Roland ook enthousiast met het behandelen van drijfmest. ‘Dat ga ik nog verder oppakken binnen het praktijknetwerk pionieren met regeneratieve landbouw. Ik vind het mooi om dit mestthema samen met andere boeren op te pakken.’

Begin klein en leer van elkaar

‘Begin zelf gewoon eens op een klein stuk van je bedrijf’, is de tip van Martijn als je als boer interesse hebt in regeneratieve landbouw. Ook een cursus regeneratieve landbouw volgen vindt hij een goede eerste stap om de manier van denken te begrijpen. ‘Sluit je aan bij een boerenleernetwerk van ReGeNL‘, is de tip van Dennis. Ook Roland zelf geeft de tip om bij andere boeren te kijken die experimenteren met regeneratieve landbouw. Je bent dan ook van harte welkom bij Roland zelf, die demonstratiebedrijf is. ‘Je kunt de proeftuin bekijken en ik ga graag het gesprek aan, of je nu al enthousiast bent over regeneratieve landbouw, koudwatervrees of terechte zorgen hebt’, besluit Roland treffend.

Kom naar de Agro-Velddag Groenbemesters op 19 juni 2025

Ben je benieuwd naar wat regeneratieve landbouw en groenbemesters in de praktijk opleveren? Kom dan op woensdag 19 juni naar de Agro-Velddag Groenbemesters op het akkerbouwbedrijf van Roland Velema in De Krim. Deze velddag is dé plek om meer te leren over regeneratieve landbouw en met eigen ogen te zien hoe experimenten met winterharde groenbemestermengsels, bodemleven en composttoepassingen in de praktijk uitpakken.

De velddag is interessant voor boeren die meer willen doen met groenbemesters of andere regeneratieve maatregelen willen toepassen. Stel je vragen aan onderzoekers en adviseurs en deel je ervaringen met collega-boeren. Ook adviseurs, studenten en beleidsmakers zijn welkom. Je vindt hier meer informatie en het programma van de Agro-Velddag Groenbemesters.