Directeur Katalys: 'gemeenschapskracht maakt zoveel energie los’

‘Het is heel fijn en bevredigend als je lokaal je wensen realiseert, dat maakt zo ongelooflijk veel energie los’, aldus de bevlogen Tiemersma, die met haar organisatie veel lokale projecten in het hele land ondersteunt. Ook op het platteland, waar gemeenschapskracht historisch gezien nog veel te vinden is. Al heeft Jitske in dit artikel juist voor jou als inwoner, ondernemer of bestuurder op het platteland nog een goede tip.

Mensen helpen die iets doen voor hun leefomgeving

Al voor participatie bekend werd, maakte Katalys zich er hard voor. Al waren bij de start van Vereniging Nederlandsche Heidemaatschappij, nu Katalys, de pijlers gericht op armoede bestrijden, voedsel produceren en kennis uitwisselen. Ruim 137 jaar later is de grondhouding nog steeds dezelfde: een groep mensen die met elkaar zegt ‘dit kan beter’ en aan de slag gaat. ‘Als Katalys helpen wij mensen die samen iets willen doen voor hun leefomgeving. Dit doen we landelijk, maar in regionale teams; in totaal zo’n 130 vrijwilligers. We kunnen initiatieven kosteloos adviseren, een netwerk bieden en waar nodig een achtergestelde lening’, legt directeur Jitske Tiemersma uit. ‘Werken met vrijwilligers leidt tot gelijkwaardigheid, ze zijn een soort waarderende, kritische vrienden. En omdat er geen uurtarief tegenover staat, hebben we ook de ruimte om langdurig mee te lopen’, aldus Jitske, die ook juridisch advies van Dirkzwager of ingenieurs van Arcadis in kan schakelen.

Het dorp of de buurt als de nieuwe gemeenschap

‘De samenleving kan veel meer dan je denkt.’ Dat is de persoonlijke visie van Jitske. Sterker nog, wat haar betreft is dat ook noodzaak. ‘Bewoners hebben vaak zelf passende en breed gedragen, betere oplossingen dan overheid of instanties kunnen organiseren.’ Daarbij gaat Katalys altijd uit van de lokale context. ‘Sterke gemeenschappen zijn weerbaar en krachtig. Daar is onderlinge verbondenheid, iedereen mag meedoen en voelt zich verantwoordelijk. Dat is lokaal eigenaarschap’, schetst Jitske. Iets dat overeenkomt met onze visie als Stimuland, waarin wij krachten van lokale inwoners en ondernemers bundelen om zelf hun plannen te realiseren. ‘Vroeger werd de gemeenschap waar je toe behoorde vaak gevormd door een zuil, nu is je dorp of je buurt jouw gemeenschap’, merkt Jitske. Daarbij valt het haar op dat bewoners niet alleen effectief samenwerken, maar ook vanzelfsprekend onderdelen combineren. ‘Een buurttuin bijvoorbeeld levert voedsel op, maar dient ook als ontmoetingsplek, leidt tot ouderen die meehelpen, draagt bij aan minder eenzaamheid en levert ook nog eens een baan op voor iemand uit het dorp of de buurt. In één project combineer je dan al verschillende gemeentelijke afdelingen.’

Het helende effect van gemeenschapskracht

Een helend effect, dat kan gemeenschapskracht zelfs opleveren, merkt Jitske, die tal van inspirerende voorbeelden noemt. ‘Er was een wijk waar zich een groot drama heeft afgespeeld. Een aantal dorpelingen is juist op die plek een biologische tuinderij begonnen. Een plek waar betaalbaar, biologisch voedsel groeit voor iedereen uit de buurt. Er kwam veel bij kijken, van teeltvragen tot vergunningen, maar ondertussen was dit project ook een vorm van rouwverwerking. Mensen krijgen weer vertrouwen in deze plek en in elkaar’, zo schetst Tiemersma bewogen. ‘En dat is echt niet uniek. In een ander dorp wisten bewoners maar ook de bestuurders niet hoe het verder moest door oude dorpsvetes. Maar tijdens een burgerinitiatief hebben onze adviseurs geholpen bij het bespreekbaar maken hiervan en het zetten van een volgende stap. Dat vind ik de kracht van ontmoeten en verbinden, daar gebeuren hele grootse dingen.’

Inwoners komen tot integrale oplossingen

Beginnen met wat er al is. Dat is wat Jitske betreft het uitgangspunt bij complexe vraagstukken zoals gebiedsprocessen. ‘Kijk eerst welke initiatieven, belangenverenigingen en dorpsraden er al zijn. Neem die als uitgangspunt en begin niet zonder bewoners’, is haar advies. Daarbij vindt zij dat gemeentes het uitdaagrecht nog veel meer kunnen inzetten. ‘Voor een gemeente een opdracht formuleert of in gang zet, kunnen ze bewoners al uitnodigen om met oplossingen te komen voor bijvoorbeeld vraagstukken over water, landbouw of de energietransitie. Inwoners zijn vaak in staat om heel vrij en integraal te denken en te doen. Zij komen tot logische en innovatieve oplossingen waar overheden en bedrijfsleven van mee kunnen profiteren. En in de derde plaats merkt Jitske dat samendoen met bewoners misschien complexer lijkt, maar op de lange termijn vaak een veel betere en breed gedragen oplossing oplevert. Andersom merkt Katalys dat bewonersinitiatieven vaak tegen dezelfde grenzen aanlopen in hun samenwerking met overheden en andere stakeholders. Wettelijk, qua cultuur of vanwege de houding van overheden. ‘Daarom hebben we vorig jaar als We Doen Het Samen-coalitie een actieprogramma gelanceerd. Daarin staat ook dat we samen werken aan een gelijkwaardige plek voor lokale gemeenschappen naast overheden en de markt.’

Dezelfde drive, expertise en doorzettingskracht

‘Wij kunnen het samen aan’. Dat is de houding die Jitske opvalt bij plattelandsdorpen die zich verenigen. ‘In kleine dorpskernen in bijvoorbeeld Limburg, Overijssel en Groningen zijn de inwoners gewend om veel zelf te doen en is letterlijk het hele dorp op de been om bijvoorbeeld het dorpshuis te verbouwen. Op het platteland ligt de focus vaak op het complete dorp. Stadsinitiatieven gaan meer uit van een groep gelijkgestemden, die willen werken aan een meer inclusieve wijk waar iedereen mee kan doen op een pragmatische en innovatieve manier. En onderschat ook niet de gemeenschapskracht in achterstandswijken, waar veel wordt georganiseerd op het gebied van ontmoeten, activiteiten, zorgen voor elkaar en samen eten. Want of je nu in Groningen of Utrecht, midden in de stad of het uitgestrekte platteland bent; ik zie dezelfde drive, expertise en doorzettingskracht.’

Tip: wees inclusief

‘Op het platteland is er van nature al veel zelfredzaamheid en ondernemerschap’, merkt Tiemersma. ‘Mijn tip is: wees inclusief. Steek er actief energie in om ook de mensen te betrekken die je normaal niet zo veel ziet. Een ‘ons-kent-ons’ sfeer kun je slim vermijden met je ruimte en je programmering. Zorg je bijvoorbeeld dat er niet alleen plek is om koffie te drinken en te kaarten, maar ook om te bewegen, dan zul je zien dat ook jongere doelgroepen zich welkom voelen.’ Daarbij noemt Jitske kinderyoga of een oefenzaal voor de dansgroep. ‘Zijn je openingstijden ruimer dan alleen de vaste vergader- en clubtijden, dan kun je inloop krijgen van families die zelf geen plek voor een feestje hebben. En organiseer je een gezamenlijke dorpsmaaltijd of een festival, dan kan dat verbroedering brengen en zullen meer jongeren zich willen inzetten.’

Durf je plek op te eisen

‘Zeker op het platteland vinden veel inwoners het vanzelfsprekend wat ze voor de buurt of hun dorp doen of blijven ze graag bescheiden over hun rol’, merkt Jitske. ‘Maar eis ook in beleids- en besluitvorming je plek op, want het gaat over jullie. Wat je als gemeenschap met elkaar hebt, heeft grote waarde. Als je met elkaar goed georganiseerd bent, ben je ook veel sterker op een moment van crisis en kun je dat veel veerkrachtiger opvangen’, geeft de bevlogen directeur je graag mee. Net als een laatste tip voor de andere partijen; ‘overheden, ondernemingen en instanties: neem bewonersinitiatieven serieus! Waardering in de vorm van zeggenschap hoort daarbij.’