Floor Milikowski is journalist en sociaal geograaf. Voor De Groene Amsterdammer schrijft ze over stad en land, stedelijke en regionale ontwikkeling en de groeiende kloof tussen kansarm en kansrijk. Haar onderzoek resulteerde in diverse boeken waaronder Een klein land met verre uithoeken (2020). Hierin schetst ze heel treffend het tijdsbeeld van dorpen en steden. Banen, kapitaal en hoogopgeleiden concentreren zich in grote steden. Op andere plekken krimpt de bevolking en sluiten scholen hun deuren. Naarmate Nederland verandert in een lappendeken van winnaars en verliezers, wordt volgens Floor de urgentie om in te grijpen groter. Vanuit onze inzet voor een vitaal en leefbaar platteland zien we dezelfde ontwikkeling en delen we Floors mening. Daarom vroegen we haar een column te schrijven voor onze nieuwsbrief.

Het is iets over halfnegen in de ochtend als ik na even zoeken, het erf van melkveeboer Pieter van der Valk oprijd. Ik parkeer de auto voor de stal en kijk om me heen om het uitgestrekte Friese landschap in me op te nemen. Groene landbouwgronden zover als het oog kan zien, hier en daar een huis of een boerderij, een enkele windmolen en een paar honderd meter naar het noorden de bebouwing van de dorpskern van Ferwoude, met als ijkpunt de bescheiden maar charmante torenspits van de monumentale dorpskerk.

Plannen voor circulair platteland

Van der Valk rondt een telefoontje af, moet over anderhalf uur in het gemeentehuis zijn voor een overleg maar vertelt tussendoor graag over zijn plannen voor een echt circulair platteland. Hij heeft de koffie en kruidkoek al klaar staan op een dienblad en wijst de weg over het erf, naar zijn kantoortje in de kleinere stal, boven de paarden en de pasgeboren kalveren. De kalfjes gaan binnenkort naar de boerderij van zijn vader in Workum, vijf kilometer verderop. ‘We noemen Workum hier de stad,’ zegt hij over de plek waar hij opgroeide. Met iets minder dan 4500 inwoners zouden we het nu een dorp noemen, maar als bloeiend handelscentrum op een strategische locatie aan het water tussen de Zuiderzee en de Friese meren, verkreeg Workum in 1399 stadsrechten. En die status raak je nooit meer kwijt. Bovendien zijn 4500 inwoners er relatief veel, vergeleken met de honderden andere dorpen, gehuchten en buurtschappen op het Friese platteland.

Landbouwgrond, begin van transitie

Van der Valk klapt zijn laptop open en laat de presentatie zien die hij de afgelopen maanden al zo vaak heeft vertoond en toegelicht. Als melkveeboer met hart voor de natuur en een diepe ambitie om verandering teweeg te brengen, kwam hij na onderzoek en reizen in verschillende werelddelen op het idee om landbouwgrond in te zetten als hart van de transitie naar een duurzame, circulaire economie en samenleving. De waarde van de grond ligt niet alleen in de eindproducten die het creëert (groente, aardappelen, vlees, melk, etc.) maar juist ook in de ecologische waarde: er is geen enkele andere plek waar groene reststromen uit de samenleving kunnen worden afgebroken tot mineraalniveau en waar die mineralen vervolgens weer aan de basis staan van de groei en bloei van nieuwe producten.

Ecologische rijkdom benutten

De bodem is een magische plek, legt Van der Valk uit, die we al decennia onbenut laten. We ontnemen de bodem zelfs haar kracht door het gebruik van kunstmest en andere ingrepen die het productieproces weliswaar efficiënter maken maar die ten koste gaat van de unieke ecologische rijkdom. Hij kijkt me doordringend aan om te zien of ik wel snap wat hij bedoelt. Ik begrijp het. Misschien nog niet helemaal, maar goed genoeg om te snappen dat het Friese platteland een unieke waarde bezit die onmisbaar zal zijn bij het vormgeven van de toekomst van de provincie en de rest van het land.