In 1973 schreven Ritter en Weber hierover. Zij maken een onderscheid tussen ‘tame’ en ‘wicked’ problemen. De tembare problemen zijn relatief makkelijk op te lossen, omdat er een duidelijke oplossing is. ‘Wicked problems’ daarentegen hebben dat niet, omdat het onduidelijk is wat eigenlijk het probleem is waar een oplossing voor gezocht moet worden.

Landbouwminister Carola Schouten heeft veel met vertegenwoordigers uit de landbouw om tafel gezeten over de bijdrage van de landbouw om de stikstofuitstoot te verminderen. Ondanks veelvuldig overleggen kwamen de minister en de sector er niet uit. Begin april brak het Landbouw Collectief, waarin een groot aantal boerenorganisaties zich heeft verenigd, de stikstofgesprekken met de minister af. En dit was niet de eerste keer dat de boeren boos van tafel liepen. Het heeft er uiteindelijk toe geleid dat de minister een structurele aanpak stikstof heeft gepresenteerd zonder overeenstemming met en draagvlak van de boeren.

In de stikstofaanpak zijn een heleboel belanghebbenden: rijksoverheid, provincies, gemeenten, natuurorganisaties, boeren, infrastructuur en industrie en maatschappelijke organisaties. Ieder van deze betrokkenen wil een verschillende beleidsinrichting inslaan – en er is veel onzekerheid over de resultaten en effecten van het voorgestelde maatregelenpakket van minister Schouten.

Het Landbouw Collectief presenteerde in november een plan om de stikstofuitstoot te verminderen. Op basis hiervan gingen ze in overleg met het kabinet. De gesprekken tussen Landbouw Collectief en het kabinet waren explosief. Door het Landbouw Collectief werd geëist dat het plan integraal werd overgenomen. De minister was van mening dat de maatregelen in het plan juridisch niet bindend genoeg waren, want daarom was de Programmatische Aanpak Stikstof afgeschoten door de hoogste rechter in dit land. Volgens het Landbouw Collectief was er geen waardering voor de stappen die waren gezet vanuit de sector, terwijl de minister aangaf dat zij juist zoveel mogelijk aansluit bij de maatregelen uit het plan. Over en weer escaleerden de gesprekken tussen beide partijen. Felle brieven en persberichten werden verstuurd. Overleggen werden opgeschort, excuses werden geëist en een fundamenteel andere houding werd gevraagd.

De conflicten werden door de partijen opgezocht en uitvergroot. Men ging niet voor een compromis. Het was het één of het ander. Dit heeft ertoe geleid dat de autoritaire strategie is toegepast door de minister en de hete aardappel is doorgeschoven naar de provincies. Het probleem en de oplossing zijn door de minister en relevante actoren, in dit geval het Landbouw Collectief, buiten het eigen domein geplaatst. De provincies hebben nu een niet benijdenswaardige positie. Maar ook de kans om te laten zien dat het anders kan!

Een loodzware taak maar ook een kans voor het provinciale bestuur

Provincies hebben alle hulpmiddelen voorhanden. Ze kunnen de kennis bijeen brengen, hebben korte lijnen met boeren, natuurorganisaties en andere partijen. Als het de provinciale overheid lukt om onafhankelijk en vanuit het gebied zélf het probleem te bekijken, als het alle partijen lukt om niet alleen vanuit hun eigen belang te denken maar ook met een helicopterview dit stikstofdossier te bekijken, dan is er misschien toch nog een oplossing voor dit ‘wicked problem’.  Maar lukt dat niet, dan zal een gedragen oplossing door alle partijen een utopie blijven en kent de stikstofcrisis alleen maar verliezers.

Ingrid Jansen is bestuurskundige, o.a. werkzaam geweest als beleidsmedewerker Landbouw & Natuur bij de VVD Tweede Kamerfractie, oud-voorzitter van de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV), thans werkzaam als directeur van Stimuland: een onafhankelijke stichting die zich inzet voor een vitaal platteland en boerin op een akkerbouwbedrijf in de Noordoostpolder.